مروری بر قانون داماتو؛ آغازگر موج تحریم‌های فرامرزی علیه ایران
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ چهاردهم مرداد ۱۳۷۵، بیل کلینتون برگه‌ای را امضا کرد که در آن قوانینی برای اعمال فشار‌های بیشتر بر دولت و ملت ایران تدوین شده بود: قانون داماتو
طبق این قانون، هیچ شرکتی نباید بیش از ۴۰ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند، در غیر این صورت مشمول مجازات خواهد شد. بر اساس این قانون، هرگونه سرمایه‌گذاری بیش از ۴۰ میلیون دلار در سال برای توسعه بخش نفت و گاز ایران توسط هر شرکت جهانی ممنوع است.
البته این تحریم اولین تحریم اقتصادی آمریکا علیه ایران نبود. تحریم‌های آمریکا علیه ایران تنها ۹ ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد. در آبان ۱۳۵۸ (نوامبر ۱۹۷۹)، اولین تحریم ایران با امضای جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا (۱۹۸۱-۱۹۷۷)، اجرایی شد. دولت آمریکا در این مصوبه واردات نفت از ایران را ممنوع اعلام کرد.
تنها ۱۰ روز پس از ابلاغ این تحریم، دستورالعمل اجرایی دیگری ابلاغ شد که بر اساس آن، کلیه سپرده‌ها و دارایی‌های دولت و بانک مرکزی ایران در آمریکا مسدود گردید. در بخشی از این فرمان اجرایی آمده بود: «من، جیمی کارتر، رئیس‌جمهور ایالات متحده، ضمن اعلام وضعیت اضطراری در قبال ایران، کلیه اموال، منافع، ابزار‌ها و نهاد‌های تحت کنترل دولت ایران و بانک مرکزی ایران که در اختیار آمریکاست را مسدود می‌کنم».
از زمان کارتر تاکنون، هر ساله رؤسای جمهور آمریکا این فرمان اجرایی را تمدید کرده و علاوه بر آن تحریم‌های متعددی علیه ایران وضع نموده‌اند. تا جایی که در سال ۱۳۶۶ (اواخر سال ۱۹۸۷)، هرگونه واردات کالا از ایران به آمریکا ممنوع شد.
ماجرای قانون داماتو
پاییز ۱۳۷۳، ایپک (APK) یا همان لابی اسرائیل در آمریکا، جزوه‌ای منتشر کرد با عنوان «قانون تحریم‌های جامع آمریکا علیه ایران: طرح عملی»، که به نوعی نقشه راه فشار‌های جدید علیه ایران بود.
آلفونس مارچلو داماتو، عضو جمهوری‌خواه سنا و از اعضای ایپک، با استفاده از این جزوه، پیش‌نویس قانونی را به مجلس سنا ارائه داد که به نام «لایحه تحریم ایران و لیبی» (Iran and Libya Sanctions Act) یا ILSA معروف شد.
این لایحه که در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵) در کنگره تصویب و به امضای بیل کلینتون رسید، به نام ارائه‌دهنده آن، داماتو، مشهور شد. داماتو در هنگام معرفی این قانون در مجلس سنا گفت امیدوار است که این قانون شرکت‌های آمریکایی را از خرید نفت ایران بازدارد.
پیش از این، شرکت‌های آمریکایی نفت ایران را خریداری می‌کردند و دوباره در بازار نفت می‌فروختند و به این طریق از طریق حق دلالی، سالانه ۳.۵ میلیون دلار ارز نصیب ایران می‌شد، اما داماتو می‌خواست این بازار را نیز از ایران بگیرد.
همچنین، تصویب این قانون باعث شد که ۷۵۰ میلیون دلار کالایی که طبق تعاریف جدید آمریکا کاربرد دوگانه داشت، به ایران صادر نشود.
این قانون که در ابتدا برای مدت پنج سال تصویب شده بود، تاکنون توسط رؤسای جمهور آمریکا تمدید شده است.
محتوای قانون داماتو
این قانون از رئیس‌جمهور آمریکا می‌خواهد تلاش‌های دیپلماتیک خود را با متحدان ایالات متحده برای اعمال تحریم‌های چندجانبه تجاری علیه ایران، از جمله محدود کردن توسعه منابع نفتی، آغاز کند تا توانایی ایران در حمایت از اقدامات ادعایی تروریستی بین‌المللی و توسعه یا دستیابی به تسلیحات را کاهش دهد.
همچنین رئیس‌جمهور آمریکا موظف است به طور دوره‌ای در مورد موفقیت تلاش‌های ایران برای دستیابی به سلاح‌های کشتارجمعی به کمیته‌های مربوطه کنگره گزارش دهد و تحریم‌های تجاری را علیه شرکت‌ها و اشخاصی که بیش از ۲۰ میلیون دلار در صنایع نفتی ایران و لیبی سرمایه‌گذاری کرده‌اند اعمال نماید.
مجازات شرکت‌های متخلف
۱. ممنوعیت هرگونه کمک مالی به صادرات، واردات و بانک
۲. ممنوعیت صدور هرگونه مجوز صادرات تکنولوژی
۳. ممنوعیت اعطای اعتبار بیش از ۱۰ میلیون دلار توسط نهاد‌های بانکی آمریکایی
۴. ممنوعیت مشارکت شرکت‌های مجازات شده در سیستم بانکی آمریکا
۵. ممنوعیت خرید هرگونه کالا یا خدمات از اشخاص مجازات شده توسط دولت فدرال
۶. ممنوعیت کامل واردات تولیدات شخص مجازات شده
براساس قانون داماتو، این تحریم‌ها تنها در صورتی لغو می‌شوند که رئیس‌جمهور آمریکا به کنگره گواهی دهد که ایران برنامه‌های توسعه تسلیحات هسته‌ای، شیمیایی، بیولوژیکی یا موشکی را متوقف کرده و از فهرست کشور‌های حامی تروریسم حذف شده است.
نکته جالب این است که با وجود اینکه لیبی در سال ۲۰۰۳ مسئولیت بمب‌گذاری در پرواز شماره ۱۰۳ را پذیرفت و از شمول قانون داماتو خارج شد، اما ایران همچنان درگیر این قانون است. هیچ‌گاه شواهد مشخصی درباره دخالت ایران در این رویداد ارائه نشد و هیچ نهاد بین‌المللی ایران را به طور رسمی متهم نکرد؛ با این حال آمریکا به صورت یک‌طرفه و سیاسی ایران را متهم و مجازات کرد.
اما این تحریم‌ها نه تنها سیاست‌های آمریکا در منطقه را دگرگون نکرد، بلکه به تقویت روحیه خودباوری و تسریع روند پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و روابط بین‌المللی انجامید.
نویسنده و پژوهشگر: طیبه السادات حسینی