مروری اجمالی بر کریدورهای مطرح و در دست اقدام می‌تواند دورنمایی بهتر از آنچ‌که درحال وقوع است در اختیار ما قرار بدهد.

همشهری آنلاین – احمد موسی پور، کارشناس مسائل بین الملل؛ در روزهای گذشته دیدار نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهور آذربایحان در کاخ سفید و امضا یادداشت تفاهم پیرامون کریدور زنگزور در استان سینوک ارمنستان باری این تصور و سوال را در محافل مختلف داخلی و حتی خارجی ایجاد کرد که آیا با وجود تاکید چندباره مقامات ارشد ایران مبنی بر لزوم حفاظت از مرزهای‌بین المللی و عدم تغییر آنها در سایه‌ی بحران‌های فزاینده داخلی و منطقه‌ای ابتکاری با نقش آفرینی ترامپ درحال شکل گیری است که تهدیدی جدی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. این تهدید فزاینده ترامپ علیه جمهوری اسلامی و منافع آن به ویژه پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه تا به کجا امتداد خواهد یافت؟ و سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال این تحولات چیست؟

کدام کریدورها؟

مروری اجمالی بر کریدورهای مطرح و در دست اقدام می‌تواند دورنمایی بهتر از آنچ‌که درحال وقوع است در اختیار ما قرار بدهد:

۱. کریدور لاجورد (Lapis Lazuli Corridor)

کریدور لاجورد یک مسیر ترانزیتی بین‌المللی است که با هدف اتصال افغانستان به اروپا از طریق مسیری جایگزین طراحی شده است. نام این کریدور از سنگ لاجورد افغانستان که در طول تاریخ از مسیرهای مشابه به جهان صادر می‌شد، الهام گرفته شده است.

مسیر: این کریدور از افغانستان آغاز شده و با عبور از ترکمنستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و ترکیه، در نهایت به اروپا متصل می‌شود. این مسیر ترکیبی از حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی است.

اهداف: هدف اصلی این کریدور، کاهش وابستگی افغانستان به مسیرهای ترانزیتی همسایگان دیگر، تنوع‌بخشی به راه‌های صادراتی و وارداتی این کشور و تقویت پیوندهای اقتصادی آن با منطقه قفقاز و اروپا است. این طرح همچنین به عنوان بخشی از یک مهندسی ژئوپلیتیکی برای افزایش نفوذ ترکیه و غرب در آسیای میانه و دور زدن ایران و روسیه تلقی می‌شود.

۲. کریدور زنگزور (Zangezur Corridor)

کریدور زنگزور یکی از بحث‌برانگیزترین و استراتژیک‌ترین طرح‌های منطقه‌ای در سال‌های اخیر است. این کریدور قرار است سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان (که خود با ترکیه هم‌مرز است) متصل کند.

مسیر: این کریدور پیشنهادی از استان سیونیک در جنوب ارمنستان عبور می‌کند که از نظر تاریخی به آن "زنگزور" نیز گفته می‌شود.

اهداف و اهمیت ژئوپلیتیک: برای جمهوری آذربایجان و متحد آن، ترکیه، این کریدور یک دسترسی مستقیم و بدون مانع به نخجوان و در نتیجه یک مسیر زمینی جدید به سمت آسیای میانه را فراهم می‌کند. این موضوع نگرانی‌های جدی برای ایران به همراه داشته است، زیرا ایجاد چنین کریدوری می‌تواند به طور بالقوه مرز مشترک ایران و ارمنستان را قطع یا تحت‌الشعاع قرار دهد و مسیر ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان و اروپا را با چالش مواجه کند. به همین دلیل، ایران این موضوع را "خط قرمز" خود اعلام کرده است.

۳. کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC)

کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (India-Middle East-Europe Economic Corridor – IMEC) یک پروژه بزرگ و چندجانبه است که در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در سال ۲۰۲۳ معرفی شد. این طرح به عنوان رقیبی برای طرح "کمربند و جاده" چین مطرح شده است.

مسیر: این کریدور یک مسیر چندوجهی (ریلی و دریایی) است که از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

کریدور شرقی: اتصال هند به بنادر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس (مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی).

کریدور شمالی: اتصال کشورهای خلیج فارس از طریق راه‌آهن به اردن و اسرائیل و سپس از طریق دریا به بنادر اروپایی (مانند فرانسه و ایتالیا).

اهداف: هدف اصلی این کریدور، تسریع تجارت میان هند، خاورمیانه و اروپا تا ۴۰ درصد، تقویت زنجیره‌های تأمین، توسعه منابع انرژی پاک و بهبود ارتباطات دیجیتال است. این طرح با حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا، به دنبال ایجاد یک محور اقتصادی جدید برای مقابله با نفوذ روزافزون چین است.

۴. کریدور داوود (David Corridor)

کریدور داوود یک طرح مفهومی و استراتژیک است که عمدتاً در رسانه‌های ترکی و عربی مطرح شده و به تلاش‌های اسرائیل برای ایجاد یک منطقه نفوذ در جنوب و شرق سوریه اشاره دارد.

مسیر: این طرح به دنبال ایجاد یک مسیر امن و استراتژیک از بلندی‌های جولان تحت اشغال اسرائیل، به سمت شرق و شمال سوریه تا رود فرات است. این مسیر مناطق تحت کنترل نیروهای کرد سوریه را به یکدیگر و نهایتاً به اسرائیل متصل می‌کند.

اهداف: اهداف ادعایی این طرح شامل موارد زیر است:

مقابله با نفوذ ایران در حوزه شامات

ایجاد یک منطقه حائل امنیتی برای اسرائیل.

اتصال به منابع انرژی و تقویت گروه‌های همسو با غرب و اسرائیل در منطقه.

این طرح هنوز در حد یک ایده و تحلیل ژئوپلیتیک است و اجرای آن با چالش‌های نظامی و سیاسی فراوانی روبروست.

۵. کریدور میانی (Middle Corridor)

کریدور میانی که به عنوان کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس-کاسپین (TITR) نیز شناخته می‌شود، یکی از مسیرهای کلیدی برای اتصال شرق به غرب، به ویژه چین به اروپا است.

مسیر: این کریدور از چین شروع شده و با عبور از قزاقستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا می‌رسد.

این مسیر به عنوان جایگزینی برای کریدور شمالی (که از خاک روسیه عبور می‌کند) اهمیت یافته است.

اهداف: پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، اهمیت کریدور میانی به شدت افزایش یافت. این مسیر زمان حمل‌ونقل را در مقایسه با مسیر دریایی از طریق کانال سوئز به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد و جایگزین امن‌تری نسبت به مسیر شمالی ارائه می‌دهد. ترکیه به عنوان نقطه اتصال نهایی به اروپا، نقشی کلیدی در این کریدور ایفا می‌کند.

۶. کریدور بین‌المللی شمال به جنوب (INSTC)

کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب (International North-South Transport Corridor – INSTC) یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین طرح‌های ترانزیتی برای ایران است.

مسیر: این کریدور یک شبکه چندوجهی (کشتی، ریل و جاده) به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس به روسیه و شمال اروپا متصل می‌کند. این کریدور دارای شاخه‌هایی به سمت آسیای مرکزی نیز می‌باشد.

اهداف: توافق اولیه این کریدور در سال ۲۰۰۰ میان ایران، روسیه و هند امضا شد. هدف اصلی آن ایجاد مسیری کوتاه‌تر و ارزان‌تر نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز است. برآورد می‌شود که این کریدور هزینه حمل‌ونقل را تا ۳۰ درصد و زمان آن را تا ۴۰ درصد کاهش دهد (از ۴۰-۶۰ روز به حدود ۲۰ روز). این کریدور موقعیت ژئواکونومیک ایران را به عنوان یک پل ارتباطی میان آسیا و اروپا تثبیت می‌کند و فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را برای کشور فراهم می‌آورد.

تحکیم فشار حداکثری

آنچه که به نظر میرسد نوع اعمال کمپین فشارحداکثری ترامپ علیه ایران در دوره جدید مبتنی بر تحولات جاری و جدید در عرصه بین المللی و با دستور کار مقابله با چین تعریف شده است. ابتکار یک جاده _ یک کمربند که چین در حال اجرای آن است تهدیدی جدی برای فضای ترانزیتی و تجاری غرب محسوب میگردد.

در چنین فضای تحلیلی آنچیزی که ترامپ را بر تداوم مسیرخود ثابت قدم‌تر کرده و بی‌پروا به دنبال تحقق آن است موضوع تعیین تکلیف پرونده‌های باز در خاورمیانه جهت تمرکز بر مسئله اصلی یعنی چین است.

براین اساس هر اقدامی که به فرورفتن تهران و شبکه وابسته به آن در حالت تدافعی و محافظه‌کارانه منتهی شود در دستور کار سیاست‌های منطقه‌ای کاخ سفید جا خواهد داشت. موضوع پیگیری ترامپ جهت حل و فصل موضوع زنگزور در قفقاز جنوبی جلوه‌ای آشکار از این ایده اوست که باید ایران در حصری ژئوپلیتیکی قرارگیرد تا روند توسعه و نفوذ منطقه‌ای اش مدیریت و تضعیف گردد که این مهم فرصت مقابله با چین و جلوگیری از تضعیف بیشتر قدرت آمریکا در عرصه بین‌المللی را فراهم می‌سازد. از این رو در تحولات مرتبط با کریدورسازی‌ها و بازیگری فعال رقبای ایران در این فضا را بدون در نظرگرفتن عامل تهدید از ظرف آمریکا نمی‌توان تحلیل کرد. البته ناگفته نیست که این تهدیدات دو سویه بوده و هم ایران مورد تهدید واقع شده است و هم ذی نفعال حاضر در این کریدورها مورد تهدید مستقیم آمریکا قرار گرفته‌اند.

تبعات تضعیف و انفعال

بدیهی‌ترین اثر انفعال در موضوعات سیاست خارجی خالی شدن جای شما برای نقش آفرینی دیگر کنشگران است. روندی که پس از ترور سردارسلیمانی علیه ایران آغاز شد در حقیقت مجموعه‌ای از طراحی‌ها برای تضعیف اثرگذاری تهران در تحولات جاری منطقه و در نهایت تعدیل اراده جمهوری اسلامی ایران در قبال غرب و ایالات‌متحده است. ره‌یافتی که تا به امروز بخش‌های مهمی از آن به اجرا درآمد و ایران تبدیل به موجودیتی منفعل در بعضی از دستورکارهای سیاست خارجی شد. هرچند ذکر این مسئله برای فهم این اتفاقات حیاتی است که مشکلات و چالش‌های داخلی و مدیریتی پیشران این انفعال و تضعیف استراتژیک را فراهم آوردند. از این رو عدم تناسب میان فضای داخلی و دستور کار سیاست خارجی کشور سبب شد بحران انفعال در کنشگری در موضوعات سیاست خارجی کشور تعمیق یابد و فرصت فهم تحولات و اتخاذ رویکردی اصولی و دقیق برای مواجهه باآنها از دست برود.

جان کلام

هرچند که حصر ژئوپلیتیکی ایران به آن معنی که ترامپ و تیم جنگ طلب حامی او در لابی‌های صهیونیستی_عربی به دنبال آن هستند محقق نخواهد شد اما فشار ناشی از این روند طبعا مخاطرات امنیتی جدی را برای ایران در سال‌های آتی به دنبال خواهد داشت. آنچه که ضروری به نظر می‌آید اتخاذ رویکردی فعال درعرصه سیاست خارجی با تمرکز بر موضوعات تجاری و مباحث مرتبط با کریدورها و ذی‌نفعان آن است. تهران می‌تواند با اتخاذ رویکردی فعال و کنشگری به موقع و بهره‌مندی از ظرفیت‌های اختصاصی خود نظیرکاهش محسوس هزینه‌های ترانزیتی برای طرفین تجارت(در مواردی تا 5برابر می‌توان کاهش هزینه ایجادکرد) ضمن خروج از وضعیت انفعال زمینه تحرکات جدی‌تری را برای نقش آفرینی موثر در معادلات امنیتی و تجاری منطقه فراهم آورد. به نظر می‌رسد اتخاذ رویکردی مسئله محور و تمرکز بر موضوعات اولویت‌مند و اجتناب از نامسئلگی‌های داخلی و خارجی می‌تواند بخش مهمی از فشار آغاز شده را مدیریت و خنثی کند و آسیب را به سمت کاهشی شدن سوق دهد.

کد خبر 974462

• تلاش اسرائیل برای ترور رهبران بزرگ انصارالله+ ویدئو |‌ بمباران شدید صنعاء حین سخنرانی عبدالملک الحوثی

• خشم شدید اسرائیل از تصمیم نظامی انگلیس علیه تل آویو

• این کشور همسایه از قطع کامل ارتباط با اسرائیل خبر داد

• حملات موشکی ایران چقدر به اسرائیل خسارت زد

• ادعای اسرائیل درباره جسد یکی از اُسرای خود

• خودکشی یک نظامی صهیونیست

• آیا جنگ کریدوری در منطقه راه افتاده است؟

• قطعنامه فوری روسیه و چین درباره ایران | اظهارات تند مقام روس خطاب به اروپا ؛ درخواست از شورای امنیت | اروپا را به رسمیت نمی‌شناسیم

• ایران: اقدام فرانسه، آلمان و انگلیس را به شدیدترین شکل محکوم می کنیم | فعال‌سازی اسنپ‌بک تحریک‌آمیز و غیرضروری است؛ پاسخ‌های مقتضی می دهیم

• فرستاده ویژه آمریکا در خاورمیانه ایران را تهدید کرد + ویدئو

• پاسخ مجلس به مکانیسم ماشه؛ واکنش قانون‌گذاران به فعال‌سازی اسنپ‌بک

• اولین واکنش ظریف به آغاز فرایند اسنپ‌بک | توصیه اساسی ظریف به ترامپ | من به زحمت مردم داخل ایران را متقاعد می‌کنم که دیپلماسی ارزش امتحان کردن دارد

• لحظات سقوط هولناک جنگنده اف ۱۶ + ۳ فیلم

• لحظه پرتاب بمب‌های پهپادهای اسرائیلی به سمت مردم + ویدئو

• فوری | تکذیب حمله با اسلحه گرم به سعید طوسی

• آمریکا هم نقشه شوم اسرائیل را تایید کرد

• این تبر ۳ هزار ساله‌ احتمالا از آسمان آمده است!

• لحظه پرتاب بمب‌های پهپادهای اسرائیلی به سمت مردم + ویدئو

• آرامش‌بخش‌ترین رنگ از نگاه علم کدام است؟ | شما هم با دیدن آن احساس آرامش می‌کنید؟

• لحظات سقوط هولناک جنگنده اف ۱۶ + ۳ فیلم

• فرستاده ویژه آمریکا در خاورمیانه ایران را تهدید کرد + ویدئو

• مشتری جدید طارمی از فرانسه رسید

• آقای خاص دوباره اخراج شد

• اولین واکنش ظریف به آغاز فرایند اسنپ‌بک | توصیه اساسی ظریف به ترامپ | من به زحمت مردم داخل ایران را متقاعد می‌کنم که دیپلماسی ارزش امتحان کردن دارد